Samenvatting
De reproductieve en post-reproductieve fasen in de huidige levensloop van vrouwen vallen meestal samen met hun loopbaan. Dit betekent dat vrouwen werkzaam zijn tijdens twee belangrijke transitiefasen van hun leven: de zwangerschap en de overgang. Met dit empirische onderzoek in een academisch medisch centrum genereren we kennis over de arbeidsgerelateerde gezondheid van vrouwelijke artsen en verpleegkundigen in deze twee levensfasen, met het doel om arbeidsuitval te verminderen en randvoorwaarden te scheppen voor een werkomgeving waarin vrouwen duurzaam inzetbaar kunnen zijn.
Als theoretisch kader voor kwalitatieve empirische studie, voortvloeiend uit twee narratieve literatuurstudies (Bendien et al., 2019a; Bendien et al., 2019b), gebruiken we ‘de belichaamdelevensloop’ als overkoepelend perspectief met daarbinnen twee concepten: het moederlichaam en de lichaamspolitiek van het onverwachte. Middels een intersectionele benadering brengen we gender-, gezondheids- en levensloopperspectieven in kaart die in samenhang met elkaar worden bestudeerd. De data zijn verzameld door middel van 21 semigestructureerde interviews, twee focusgroepbijeenkomsten en drie dialoogsessies (in totaal 33 personen).
In onze resultaten presenteren we twee grotere thema’s.
Het thema het moederlichaam ontlichaamd gaat over lichamelijkheid van de vrouwelijke zorgprofessionals in relatie tot het verlenen van zorgarbeid, de werkcultuur, samenwerking metcollega’s en de eigen gezondheid. We bespreken achtereenvolgens: (1a) arbeidsethos boven zelfzorg en werk boven privé; (1b) coping en overleven in de zorg; (1c) flexibiliteit en collegialiteit en (1d) legitimiteit van lichamelijkheid.
Het tweede thema het moederlichaam verzwegen gaat over de bespreekbaarheid van vrouwspecifieke lichamelijkheid, bestaande taboes en gezondheid en vitaliteit, en over mogelijke veranderingen in werk. We bespreken de volgende subthema’s: (2a) weglachen van ongemak; (2b) ontbreken van kennis: van overgangsverschijnsel naar overgangsklacht; (2c) in gesprek over lichamelijke verschijnselen; (2d) vragen om ondersteuning, of vragen om problemen; (2e) levensfasen: verwachting versus ervaring en (2f) op weg naar het duurzame inzetbaarheid beleid.
Het moederlichaam van zorgprofessionals kent een veelvoudige temporaliteit (misselijkheid of opvliegers kun je niet inplannen), die botst met de temporaliteit van zorgorganisaties. Daarnaast ervaart het moederlichaam een gebrek aan ruimte: fysieke ruimte om te ontspannen; interactieve ruimte om aan zwangerschap of overgang gerelateerde vragen te bespreken; ontwikkelingsruimte om bewustwording te creëren en meer kennis te vergaren en delen. Moederlichamen verrichten intellectuele, fysieke en emotionele arbeid, ook wanneer zij‘zwangerschapsarbeid’ en ‘overgangsarbeid’ verrichten. Deze arbeid kan en moet een logisch en geaccepteerd onderdeel van het arbeidsproces op de werkvloer worden, waarover gesproken kan worden en waarvoor gepaste ondersteuning is vanuit de werkgever indien gewenst. We concluderen dat, hoewel vrouwelijke werknemers nodig zijn en hun arbeid gewaardeerd wordt, het moederlichaam er op de werkvloer niet toe mag doen en onbespreekbaar is. Mede hierdoor kan het verwaarloosd raken, vitaliteit verliezen of gezondheidsproblemen krijgen, en met name tijdens de zwangerschap en de overgang, als transitiefases waarin juist specifieke aandacht voor het lichaam noodzakelijk is.